Gacaca-rechtbanken

De volkstribunalen. Ik was er wel langs gereden toen ik in Rwanda was. Een groep mensen zittend in het gras, sommigen onder gekleurde paraplu’s om zich te beschermen tegen de zon. Of ik vanuit de taxibus de tafel met rechters heb kunnen zien, en de genocideverdachten in hun roze pakken op het bankje ernaast, weet ik niet meer. Maar ze moeten er zijn geweest.

Ik wilde niet over de gacaca schrijven. Net als Maridadi was ik er in eerste instantie met een boogje omheen gelopen. Te gevoelig, maar vooral: te complex. Aan de manier waarop Rwanda het gros van de genocideplegers heeft berecht, zijn hele studies gewijd. Als je een proefschrift nodig hebt om deze tribunalen te vatten, wilde ik er niet mijn vingers aan branden.

Toch kwam ik er uiteindelijk op uit. Het was een kwestie van logica. Maridadi was een meisje van zeventien. De genocide vond plaats in 1994. Als gevolg daarvan speelde mijn boek in 2008. In dat jaar waren de gacaca in volle gang. Maridadi wilde weten wat er met haar moeder was gebeurd. En ik volgde Maridadi, dus…

Dus moest ik meer over de gacaca te weten komen. De bibliotheek van het Afrika Studiecentrum[1] bood een goede ingang, maar aan studies en documentaires had ik niet genoeg. Ik moest de gacaca zo goed begrijpen dat ik me kon inbeelden hoe het bij Maridadi was gegaan. Hoe kreeg ik dat voor elkaar?

Een vriendin kwam met een idee. Ze kende iemand die veel over Rwanda wist, en hopelijk ook over de gacaca. Zo kwam ik in contact met Paul Schrijver. Hij was Rwanda-specialist bij de Oorlogsrecherche: een afdeling van de nationale politie die zich bezig houdt met oorlogsmisdadigers die naar Nederland zijn gevlucht[2]. Naar Rwanda was hij al 25 keer geweest, en een avondje met mij praten wilde hij best.

Van gedachte wisselen met iemand die zoveel over Rwanda weet, was een ongekende luxe. We praatten drie uur aan één stuk. Aan het einde van de avond wist ik hoe ik mijn boek op meerdere punten kon aanscherpen, maar met een paar vragen over de gacaca wist zelfs Paul Schrijver geen raad.

Ik moest nog dieper graven. Alleen: hoe?

[1] http://www.ascleiden.nl

[2] Voor een indruk van zijn werk, zie: /www.npo.nl/de-oorlogsrecherche/21-06-2017/VARA_101383459