Een geschiedenisles

‘Je mag toch geen mensen doodmaken, mama?’ De stem van Aimées dochtertje trilde. Het meisje was zeven. Een paar dagen daarvoor had de boyaise (hulp) haar over de genocide verteld. Toen ze het woord op televisie opving, had het kind gevraagd wat dat betekende. De boyaise – een ongeschoolde, oudere vrouw – had haar zonder omhaal de waarheid gezegd. Aimée was geschokt en kwaad. Zó had haar dochtertje niet voor het eerst over dit gevoelige onderwerp mogen horen.

Hoe had het dan wel gemoeten? Hoe en wanneer vertellen Rwandezen hun kinderen over de genocide? Die vraag hield me bij het schrijven van mijn roman sterk bezig. Laaiend ingewikkeld moest het in elk geval zijn. Na de Tweede Wereldoorlog konden we in Nederland nog over de landsgrens wijzen, maar in Rwanda komen de daders uit eigen land. Trouwens: hoe wordt de genocide op Rwandese scholen behandeld?

Het antwoord op die laatste vraag las ik Haywards scriptie[1] van de masteropleiding Holocaust en Genocide Studies.[2]Ik kwam zijn onderzoek op het spoor toen een studente van deze master me feedback gaf op mijn verhaal. Wat bleek? Tot 2009 werd het onderwerp op Rwandese scholen niet behandeld. In de periode daarvoor formuleerde de overheid haar eigen visie, die vervolgens in het lespakket werd geïntroduceerd.

Oké. Mijn verhaal speelt in 2008. Mijn hoofdpersoon Maridadi heeft op het internaat dus geen genocide-les gekregen. Kan ze er dan wel met haar familie over praten? In Rwanda maakt praten over de geschiedenis emoties los, las ik in Haywards onderzoek. Hij noemde gevoelens van verdriet, schuld of angst. Om Maridadi’s familieleden te doorgronden, moest ik bij de bron van deze emoties komen. En daarvoor moest ik in hun verleden duiken. Ik moest weten wat ze hadden meegemaakt om hun houding ten opzichte van de genocide te begrijpen.

Tja. Zelfs in fictie kan je blijkbaar niet om geschiedenis heen.

[1] Adam Hayward, Teaching history in post-genocide Rwanda (2013). Dit onderzoek is niet gepubliceerd.

[2]Het NIOD verzorgt de master binnen de opleiding geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zie: www.niod.nl/nl/master-holocaust-en-genocidestudies