Energietransitie

Hulpjes in de huishouding: je vindt ze in veel Afrikaanse landen. Ze maken schoon, doen de was, maar vooral: ze koken. In Rwanda noemen ze zo iemand een boyaise. De Franse, vrouwelijke vorm van het Engelse woord ‘jongen.’

Zodra ze het zich kunnen veroorloven, nemen Rwandezen een boyaise. Zelfs minder welgestelde mensen hebben er doorgaans een. ‘Iedereen heeft zijn eigen koninkrijk,’ zei Aimée toen ik me daar tijdens mijn eerste bezoek in 2004 over verbaasde.

De naam dekt de lading, want een boy-aise kan zowel een jongen als een meisje zijn. Een vrouw ook, maar onder geen beding een man. Jongens mogen best koken, maar zodra ze trouwen (en daarmee een man worden), moeten ze daar acuut mee stoppen.

Ook Aimée heeft toen ze wat geld had een boyaise in dienst genomen. Ik voel me altijd wat ongemakkelijk als ik zo’n meisje op houtskool voor me zie koken, maar Aimée ziet het probleem niet. ‘Het is gewoon een baan net als zoveel andere,’ legt ze uit.

Ze heeft gelijk: het is werk. Zonder machines kost een huishouden veel tijd. Wassen doe je in Rwanda met de hand. Koken doe je met hout of houtskool. En of je nou op drie stenen kookt (hout), op kleine imbabura of een stenen fornuis (houtskool), snel gaat het nooit.

Tot voor kort. Want nu is er de gasbrander. Een groot kampeertoestel met één pit. Een tijdje geleden heeft Aimée er een aangeschaft. Het koken gaat ineens zo vlug, dat ze haar boyaise heeft ontslagen.

Vooralsnog is Aimée één van de weinige die – net als Nederland vanaf 1826 – is overgeschakeld op gas. Volgens haar hebben in Rwanda vooral intellectuelen en mensen met een vaste baan hierin interesse.

Alleen waar de Rwandese elite deze nieuwe manier van koken omarmt, doen wij juist hartstochtelijk ons best om er weer vanaf te komen.